به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی جمعیت هلال‌احمر؛ پدافند غیرعامل مجموعه‌ای از اقدامات غیرنظامی است که هدف آن کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها و افزایش تاب‌آوری ملی در برابر تهدیدات نوین، از حملات سایبری گرفته تا مخاطرات زیستی و شیمیایی (CBRN) است. در این ساختار، جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران نقش یک نیروی واکنش سریع چندوجهی را ایفا می‌کند. جایگاه هلال‌احمر صرفاً امدادرسانی پس از وقوع حادثه نیست، بلکه تبدیل شدن به یک نیروی پیشگیر و توانمندساز جامعه است. به بیان دیگر، پدافند غیرعامل چتر نجات استراتژیک کشور است، و جمعیت هلال‌احمر، مجری اصلی این چتر است که اطمینان می‌دهد حتی در تاریک‌ترین شرایط، امداد، درمان و امید به زندگی همچنان برقرار خواهد ماند. در دوره ریاست دکتر پیرحسین کولیوند، رویکرد این جمعیت از امدادونجات سنتی فراتر رفته و با تأکید ویژه بر تهدیدات نوین، جمعیت را به یکیاز ستون‌های اصلی پدافند غیرعامل کشور تبدیل کرده است. در این راستا، هلال‌احمر با تمرکز بر تبدیل شدن به “قطب عملیات امدادی و درمانی”، برنامه‌هایی جامع برای مواجهه با مخاطرات (شیمیایی، زیستی، رادیولوژیکی و هسته‌ای) و همچنین اجرای رویکرد «مدیریت سانحه مبتنی بر جامعه» در دستور کار قرار داده است تا تاب‌آوری ملی در برابر هرگونه تهدید، چه طبیعی و چه پدافندی، تضمین شود.
مرادی‌پور، مدیرکل پدافند غیرعامل جمعیت هلال‌احمر، همزمان با هفته پدافند غیرعامل به درک و اهمیت این حوزه در جمعیت هلال‌احمر پرداخت و گفت: «پدافند غیرعامل به معنای اقدامی آینده‌نگرانه برای کاهش آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات و تداوم زندگی عادی در شرایط بحران است. اگر یک فرد یا جامعه تجربه‌ای از تهدید یا بحران داشته باشد، قطعاً درک عمیق‌تری از اهمیت پدافند پیدا می‌کند. به عنوان مثال، پیش از وقوع جنگ ۱۲ روزه تحمیلی شاید بسیاری از مردم خطرات را جدی نمی‌گرفتند و گمان می‌کردند دوران جنگ گذشته است. اما همان‌گونه که در هشت سال دفاع مقدس آموختیم، ملت ایران با مخاطرات زندگی سازگار شد؛ در زمان جنگ تحمیلی، آژیر خطر به صدا درمی‌آمد، مردم پناه می‌گرفتند و سپس بی‌وقفه به کار و زندگی خود ادامه می‌دادند. هیچ اختلالی در روند روزمره ایجاد نمی‌شد زیرا جامعه به تاب‌آوری رسیده بود. پدافند غیرعامل، در واقع فرهنگ سازگاری و تداوم زندگی در دل تهدید است. همان‌طور که در جنگ اخیر دیدیم، مردم در روزهای نخست دچار اضطراب بودند، اما در روزهای بعدی، رفتار، گفتار و حتی رفت‌وآمدشان متفاوت شد؛ جامعه یاد گرفت چگونه با شرایط جدید سازگار شود. این همان هدف پدافند غیرعامل است. فلسفه وجودی جمعیت هلال‌احمر با فرهنگ پدافند و تاب‌آوری مردم گره خورده است.»
پیوند عمیق جمعیت با فرهنگ پدافندی
مرادی‌پور، با اشاره به پیوند عمیق مأموریت این جمعیت با فرهنگ پدافندی گفت: «جمعیت هلال‌احمر از ابتدای شکل‌گیری خود ذاتاً در مسیر فرهنگ پدافند حرکت کرده است. جمعیت هلال‌احمر، سازمان‌های مردم‌نهاد و دستگاه‌های امدادی دیگر، برای مواقعی ایجاد شده‌اند که شرایط، شرایط عادی نیست. در زمانی که وضعیت جامعه به مرحله بحران یا حالت غیرعادی می‌رسد، این مجموعه‌ها با اتکای به ظرفیت مردم وارد عمل می‌شوند تا سطح دانش، نگرش و رفتار جامعه را به سمت آمادگی و تاب‌آوری ارتقا دهند. هرچه مردم آمادگی بیشتری پیدا کنند، جامعه نیز تاب‌آورتر می‌شود؛ و تاب‌آوری دقیقاً هدف نهایی تمام دنیا درشرایط اضطراری است — چه این اضطرار ناشی از بحران‌های طبیعی باشد و چه از بحران‌های انسان‌ساز.»
او ضمن تشریح ارتباط مأموریت پدافند با مأموریت جمعیت افزود: «پدافند غیرعامل و نهضت هلال‌احمر از هم جدا نیستند. هر دو یک رسالت دارند: ارتقای آمادگی، تغییر رفتار و افزایش دانش مردم در برابر شرایط اضطراری. وقتی نهضت جهانی در این راستا حرکت می‌کند، جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. چه در ارتباط با کمیته بین‌المللی و چه عضو فدراسیون بین‌المللی، اصل هدف ما افزایش تاب‌آوری ملی است.»
شکل‌گیری ساختار پدافند غیرعامل در هلال‌احمر
مرادی‌پور با اشاره به سیاست‌گذاری‌های کلان جمعیت ازسال ۱۴۰۰ گفت: «به دنبال دستور دکتر کولیوند، رئیسجمعیت هلال‌احمر، مبنی بر شکل‌گیری ساختار پدافندغیرعامل، تلاش شد این ساختار در هماهنگی کامل با چرخه مدیریت بحران طراحی شود. نخستین گام، تدوین برنامه‌ای جامع برای جمعیت بود تا بتوانیم مخاطرات و تهدیدات را براساس واقعیت‌های هر استان و منطقه بشناسیم. از همین‌جا بود که سند برنامه عملیات پاسخ جمعیت هلال‌احمر به مخاطرات و تهدیدات شکل گرفت. این سند در چهار جلد تهیه شد که شامل پیوست‌های مربوط به ظرفیت‌های استانی، منطقه‌ای، جمعیتی و منابع انسانی است. برای نخستین بار، تمام توان نیروی انسانی جمعیت در سراسر کشور به عنوانرکن اصلی پاسخگویی شناسایی و ثبت شد. این سند درواقع نقشه راه جمعیت برای مواجهه با انواع تهدیدها وبحران‌هاست.»
یکپارچه‌سازی وظایف در قالب نظام عملیاتی
مدیرکل پدافند غیرعامل ادامه داد: «تهیه این سند گام نخست ما بود. گام دوم، نیاز به یک چارچوب قانونی مشخص داشتیم. تا پیش از سال ۱۴۰۰، شرح وظایف جمعیت در حوزه‌های مختلف از جمله نظام عملیات هوایی، زیستی یا شیمیایی پراکنده بود. با دستور ریاست جمعیت و همکاری سازمان پدافند غیرعامل کشور، تمام این وظایف در قالب نظام عملیاتی جمعیت هلال‌احمر یکپارچه شد. بر اساس این دستورالعمل، شرح وظایف جمعیت در تمام سطوح شامل امدادرسانی، اسکان اضطراری، پشتیبانی و خدمات انسانی به صورت یکپارچه در سراسر کشور تنظیم شد. در نتیجه، جمعیت هلال‌احمر به عنوان نخستین دستگاه کشور، صاحب نظام عملیاتی اختصاصی در حوزه پدافند غیرعامل شد؛ دستاوردی که تا پیش از آن هیچ دستگاه دیگری در کشور نداشت. پس از تدوین قانون و نظام عملیاتی، گام سوم ما سازماندهی مجدد نیروها و تیم‌ها بود. تیم‌های عملیاتی درحوزه‌های امدادونجات، درمان اضطراری، داوطلبی و ستادی بازآرایی شدند و برای همه سطوح، آموزش‌های عمومی، تخصصی و مربی‌گری پیش‌بینی شد.»
تربیت 120 مربی تخصصی در حوزه پدافند
مرادی‌پور سومین گام در مسیر توسعه پدافند را چنین توصیف کرد: «گام سوم ما، آموزش فراگیر و تخصصی بود که به جریان دائمی تبدیل شد.»
وی از دستاورد مهم آموزشی جمعیت در این حوزه خبر داد وگفت: «برای اولین بار بیش از ۱۲۰ نفر مربی تخصصی وحرفه‌ای در حوزه پدافند غیرعامل تربیت شدند. این آموزش‌هااز سطح پایه آغاز شد، سپس به آموزش‌های عمومی،تخصصی و در نهایت تربیت مربی رسید تا فرآیندی پویا برایتولید و گردش دانش پدافندی در جمعیت شکل بگیرد.»
بهره‌مندی دو میلیون نفر از آموزش‌های همگانی پدافند غیرعامل
مرادی‌پور، در ادامه تشریح گام‌های اجرایی چهار سال گذشته گفت: «ما در حوزه آموزش، توانستیم از مرحله اجرای دوره‌های محدود به ایجاد یک جریان آموزشی پویا و درون‌سازمانی برسیم. دیگر روال گذشته را نداریم که منتظر باشیم مربی از سازمان پدافند غیرعامل بیاید و دوره‌ای برگزار کند؛ بلکه خود جمعیت، در جایگاه متولی آموزش‌های همگانی، وارد عرصه شده و آموزش‌های پدافند را به صورت گسترده در سطح ملی بارگذاری و اجرا می‌کند. در چهار سال گذشته، بیش از دو میلیون نفر از آحاد مردم کشور از آموزش‌های همگانی پدافند غیرعامل که توسط جمعیت هلال‌احمر برگزار شده بهره‌مند شده‌اند. افزون بر این، در ساختار داوطلبان هلال‌احمر – که اکنون بیش از سه میلیوننفر عضو فعال دارد – تمامی افراد آموزش‌های پایه و همگانی پدافند را نیز گذرانده‌اند.»
مدیرکل پدافند غیرعامل با اشاره به سطح تخصصی نیروها افزود: «در کنار آموزش‌های عمومی، برای ۷۰ هزار نیروی امدادگر جمعیت، آموزش‌های تخصصی نیز تدارک دیده‌ایم. از میان این نیروها، افراد مستعد و نخبه به‌عنوان مربی انتخاب شدند تا حالا در نقش آموزش‌دهنده، انتقال‌دهنده دانش به نیروهای تازه‌نفس باشند. این یعنی ما توانسته‌ای مجریان آموزشی را از سطح عمومی تا سطح تخصصی و مربی‌گری به صورت زنجیره‌ای و پایدار شکل دهیم. و گام چهارم، اقدامات گسترده در زمینه تجهیز است. تجهیز را در دو سطح پیش بردیم: تجهیزات عمومی‌که در حوزه‌های امدادونجات، درمان اضطراری و خدمات داوطلبانه مشترک است، و تجهیزات تخصصی که برای تهدیدات پدافندی تدارک دیده شده است. جمعیت هلال‌احمر پس از حدود یک دهه، توانست تحولی جدی در عرصه تجهیزات نوین ایجاد کند. در حوزه جست وجو، نجات فنی، انتقال بیماران به مراکز درمانی، و حتی در زمینه اسکان اضطراری و توزیع اقلام، ابزارهای مدرن و متناسب با شرایط بحران تهیه شد. برای آمادگی در مواقع تهدید، بیش از یک میلیون بسته غذایی آماده در سراسرکشور ذخیره‌سازی و توزیع شده است تا تاب‌آوری عمومی افزایش یابد.»
او افزود: «برنامه عملیاتی جمعیت، موسوم به “سند عملیات پاسخ”، برای هر نوع حادثه اعم از زلزله، سیل، یا تهدیدانسانی، نسخه‌های اقتضایی و جداگانه دارد – اما ساختارکلی پاسخگویی در همه شرایط واحد است. این انسجام، نتیجه چهار سال برنامه‌ریزی و نوسازی ساختار پدافندغیرعامل جمعیت هلال‌احمر است که امروز به مرحله بلوغ وآمادگی کامل رسیده است.»
از تمرینات پیچیده تا تدوین نقشه جامع خطرپذیری کشور در هلال‌احمر
مرادی‌پور، پس از تشریح مراحل قانون‌گذاری، تدوین سند پاسخ، آموزش و تجهیز، به دو گام نهایی یعنی تمرین و ارزیابی اشاره کرد و گفت: «پس از ساماندهی ساختار، تدوین سند پاسخ (گام دوم)، تخصصی‌سازی آموزش (گام سوم) و انقلاب در تجهیزات (گام چهارم)، نوبت به گام پنجم یعنی تمرین و مانور رسید. رویکرد جمعیت هلال‌احمر در این زمینه به کلی متحول شده و رویکردی پیچیده و تخصصی یافته است. در یک سال گذشته، ما بیش از ۵۲۵ مورد مانور اختصاصی در سطح شعب، بیش از ۶۰۰ مورد مانور اختصاصی در سطح استانی و بیش از ۸۰۰ مورد مانور مشترک با سایر دستگاه‌های اجرایی در سطح کشور برگزار کرده‌ایم. این مانورها دقیقاً در راستای همان آمادگی است که پس از آموزش‌ها و تجهیزات کسب کرده‌ایم.»
ارزیابی و به روزرسانی مداوم
«در نهایت، گام ششم، یعنی ارزیابی است. ما با همکاری حوزه‌های ارزیابی عملکرد و نظارتی، ارزیابی‌های مستمری از عملکرد ستادها، استان‌ها و شعب انجام می‌دهیم. نتایج این ارزیابی‌ها به عنوان بازخورد مستقیماً وارد سند برنامه عملیات پاسخ شده و باعث اصلاح و به‌روزرسانی مستمر برنامه‌ها می‌گردد. تمام این فرآیندها – از قانون‌گذاری تا ارزیابی – درحال انجام است تا اطمینان حاصل شود که ظرفیت‌های عظیم جمعیت، متناسب با مخاطرات بومی هر منطقه، به مرحله آمادگی کامل برای پاسخگویی برسند.»
شناخت مخاطرات و نقشه جامع خطرپذیری کشور
مدیرکل پدافند غیرعامل، یکی از مهم‌ترین کارهای انجام شده در این چهار سال را شناخت عمیق مخاطرات دانست که با دستور دکتر کولیوند اجرایی شد: «ما باید بدانیم در هر منطقه با چه مخاطراتی (اعم از طبیعی و تهدیدات پدافندی) روبرو هستیم. در سند برنامه عملیات پاسخ، ظرفیت‌ها و میزان آمادگی استان‌ها در برابر این مخاطرات شناسایی و مستند شد.»
او خبر از یک پیشرفت مهم در این حوزه داد: «در راستای هوشمندسازی و نرم‌افزاری کردن مستندات، در حال طراحی نقشه جامع خطرپذیری جامعه کشور در حوزه هلال‌احمر هستیم. این کار با همکاری سازمان جغرافیایی کشور و با شناسایی هشت لایه اطلاعاتی از مخاطرات طبیعی و شایع کشور صورت گرفته است. این نقشه به ما امکان می‌دهد تا توسعه زیرساخت‌ها، توزیع آموزش‌ها و تأمین تجهیزات را به صورت هدفمند، متناسب با میزان خطرپذیری هر منطقه انجام دهیم.»
تفکر پدافندی در تمام ساختار جمعیت
مدیرکل پدافند غیرعامل تأکید کرد که موفقیت هلال‌احمر تنهامرهون یک اداره کل نیست: «جمعیت هلال‌احمر افتخار دارد که فقط یک اداره کل پدافند غیرعامل ندارد، بلکه یک تفکر پدافند غیرعامل در همه ساختار خود دارد. این تفکر پیشگیری و تاب‌آوری در حوزه‌های جوانان، داوطلبان، امدادونجات، درمان، آموزش و حتی حوزه بین‌الملل و روابط عمومی ساری و جاری است. حوزه رسانه ما با عملکرد پدافندی خود در همین جنگ ۱۲ روزه، یکی از موفق‌ترین دستگاه‌ها در اطلاع‌رسانی بود. یعنی جمعیت هلال‌احمر یک بسته پدافندی کامل را درتمام حوزه‌ها به نحو احسن در ایام جنگ ۱۲ روزه ارائه کرد.»
درس‌آموخته‌ها و توسعه آتی
در پایان، به اقدامات پس از جنگ ۱۲ روزه اشاره شد: «پساز جنگ ۱۲ روزه، یک اتفاق مهم و منحصر به فرد افتاد: درس‌آموخته‌ها در قالب تحلیل (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات) بلافاصله با دستور ریاست جمعیت انجام شد. این درس‌آموخته‌ها در حال پیگیری هستند تا نقاط قوت تقویت و نقاط ضعف بهبود یابند.»
در حال حاضر، با توجه به رویکردهای ریاست جمعیت، اقدامات ویژه‌ای در حوزه درمان اضطراری و قطب تروما در دست انجام است تا آمادگی‌ها در تمام سطوح تقویت شود: «ما با افتخار اعلام می‌کنیم که ظرفیت‌های درمانی خود را به قطب ترومای عملیات امدادی و درمانی ارتقاء می‌دهیم؛ این یعنی هر آسیب گسترده، از هر منبعی که باشد، مرکزی تخصصی برای درمان و توانبخشی خواهد داشت. ما دیگر فقط منتظر حوادث طبیعی نیستیم؛ ما خود را برای هر سناریویی، از نبرد ۱۲ روزه تا تهدیدات نامرئی، آماده کرده‌ایم.»