آسیب پذیری Vulnerability:
نقاط ضعف یک جامعه از نظر موقعیت اقلیمی، مقاومت و وضعیت سازهها، آمادگی انسانها و آمادگی سازمانهای ذیربط در مقابل تهدیدات.
خطرپذیری Risk:
خسارات احتمالی سوانح بر جان ، اموال ، سلامت، محیط زیست، نسل های آینده، سرمایهها و خدمات جوامع که درآینده میتواند ایجاد گردد.خطرپذیری ، رابطه مستقیم با ماهیت مخاطره (شدت ، وسعت ، تواتر وقوع) و آسیب پذیری جامعه و رابطه عکس با کارایی مدیریت بحران و ظرفیت های (نقاط قوت) جامعه دارد.
کاهش خطرپذیری Risk Reduction:
تمهیدات و راهبرد از پیش طراحی شده جهت ایجاد آمادگی(Preparedness) و کاهش آسیب پذیری(Vulnerability Lessen)، افزایش توانمندی(Capacity Building) یک جامعه و همچنین پیشگیری از حدوث مخاطرات(Prevention) و اینکه مخاطرات درصورت بروز ، خسارات کمتری را از خود به جای گذارند(Mitigation) .
پیشگیری Prevention:
تمهیداتی که جهت جلوگیری از وقوع و یا خسارات جانی و مالی مخاطرات اندیشیده و اجرا میگردد مثل احداث سد و ایجاد پوشش گیاهی جهت جلوگیری از جاری شدن سیل و یا نصب دکل های ضد صاعقه روی سازههای بلند به منظور پیشگیری از خسارات ناشی از صاعقه و یا به حداکثر رساندن تمهیدات یا ضریب ایمنی پرواز هواپیماها برای پیشگیری از سقوط.
کاهش شدت خسارات سوانح و بلایا (یا کاهش آثار مخاطرات) Mitigation:
اقداماتی که طی آن چنانچه نتوان از حدوث سانحه یا بلیه جلوگیری نمود، در عوض بتوان آثار زیان بار و خسارت آور آن را به حداقل رساند مانند مقاوم سازی ساختمانها و تأسیسات زیربنایی در مقابل زلزله ، آمادگیهای لازم از نظر برنامه ریزی، سازماندهی، آموزش و تمرین جهت مقابله به موقع و مؤثر با سانحه و یا پاسخ کارآمد و کنترل مؤثر سانحه پس از حدوث آن .
در برخی رفرانس ها، پیشگیری یا Prevention را زیر مجموعه Mitigation قلمداد می نمایند و در تعریف Mitigation اینگونه بیان می دارند که عبارت است از تمهیدات و اقداماتی که یا از وقوع رخدادهای خسارت بار جلوگیری می نماید و یا در صرت وقوع، از شدت و خسارات کاسته ویا بطورکلی از پیامدهای آن را به حداقل ممکن می رساند.
آمادگی Preparedness:
وظایف و فعالیت های برنامه ریزی شده جهت ایجاد ، حفظ و بهبود تواناییهای جامعه یا سازمان به منظور پیشگیری، کاهش خسارات، محافظت، واکنش و بازسازی در سوانح و بلایا. اقداماتی از قبیل:
برنامه ریزی، سازماندهی، تجهیز، آموزش، تمرین و مانور و نهایتاً بازنگری و به روز نگهداری سیستم.
مقابله یا پاسخ Response:
شامل اقدامات فوری و سیستماتیک حین سانحه جهت نجات جان انسانها، حفاظت از اموال، داراییها، شریانهای حیاتی و برآوردن نیازهای ضروری نظیر سرپناه، غذا، آب، بهداشت و امنیت میباشد.
آمادگی جهت مقابله با سانحه Preparedness for Response:
آن بخش از برنامه ریزی، سازماندهی، جذب، آموزش منابع انسانی، تجهیز و تمرین جهت پاسخ مؤثر به سانحه.
احیاء، بازیابی، بهبود یا بازگشت به حالت طبیعی Recovery: ارائه، هماهنگی و اجرای خدمات و برنامههای بازتوانی، بازسازی و ترمیم مناطق آسیب دیده از سوانح و بلایا و اقدامات اساسی جهت بازگرداندن وضعیت اقتصادی، سیاسی، رفاهی، محیطی و سلامت جامعه به وضعیت عادی در میان مدت و به صورت موقت (بازتوانی یا Rehabilitation) و دراز مدت و اساسی (بازسازی یا Reconstruction). به عنوان مثال، اسکان بازماندگان از سوانح و بلایا در کانکس یا چادر، بازتوانی و ساخت بناهای فروریخته و اسکان مردم در ساختمانهای مسکونی، بازسازی محسوب میگردد. حسب تعریفی دیگر، درمان و بازگرداندن انسانها به وضعیت طبیعی را از نظر روحی جسمی و حتی اجتماعی، بازتوانی گفته و ترمیم و ساخت مجدد اجزاء فیزیکی و سازههای جامعه را بازسازی قلمداد می نمایند.
نجات Rescue:
اقدامات اضطراری جهت یافتن، رهاسازی، اقدامات درمان اضطراری و انتقال قربانیان سانحه توسط نیروهای مجهز و آموزش دیده.
امداد Relief:
اقدامات اضطراری جهت بقای انسانهای نجات یافته و بازمانده از سوانح و بلایا نظیر سرپناه اضطراری ، تغذیه ، بهداشت و تأمین آب و پوشاک.
مرکز یا ستاد عملیات اضطراری (Emergency Operating Center (EOC
فضا یا ساختمانی که جهت استقرار مسئولین و نمایندگان دستگاههای ذیربط در مدیریت بحران طراحی شده است تا در این مکان هماهنگی بین بخشی و تصمیم سازی باتوجه به اطلاعات دریافتی به منظور پشتیبانی هدایت عملیات مقابله با سانحه انجام پذیرد.
در واقع این مرکز، ماهیت ستادی داشته و فرماندهی نمیکند بلکه با مدیریت صحیح منابع و هماهنگیهای لازم، ازفرماندهی میدانی سانحه حمایت می نماید.
سامانه مدیریت سانحه IMS) Incident Management System)
سامانه ای یکپارچه است که در تمام سطوح کشوری(تحت عنوان NIMS)، استانی، شهری، محلی و سازمانی قابل اجرا میباشد ودر سوانح و بلایا، بدون توجه به علت، اندازه و پیچیدگی آنها همه سازمانها را به شکلی مؤثر و کارامد برای پیشگیری، ایجاد آمادگی, ارائه پاسخ و بازگشت به حالت طبیعی، هم راستا می نماید. این سامانه در شرایط اضطراری(بحران)، فرماندهی ستادی را تشکیل می دهد که در EOC یا مرکز عملیات اضطراری مستقر میگردد.
سامانه فرماندهی سانحه ICS) Incident Command System)
سامانه و ساز و کاری عملیاتی و اصطلاحاً میدانی شامل ساختار سازمانی، برنامه، تجهیزات، دستورالعمل های عملیاتی استاندارد شده که مأموریت آن در زمان پاسخ بوده و پست آن (ICP) در نزدیکی منطقه سانحه دیده جهت انجام اقدامات میدانی به منظور ارائه خدمات فوریتی، نجات، امداد، کنترل خسارات وارده بر تأسیسات حساس و محیط زیست و نیز ارائه سایر خدمات پشتیبانی به حادثه دیدگان در صحنه عملیات استقرار می یابد .
برنامه برای بلیه (بحران) DP) Disaster Plan)
قسمتی از برنامه ریزی استراتژیک یا راهبردی یک سازمان/ جامعه که در آن اشارههای اجمالی و کلی به برنامهها ، فعالیت ها و روش های مدیریت بحران در تمام ابعاد آن (پیشگیری، کاهش آثار مخاطرات، آمادگی، مقابله و بازسازی) شده است.